Coronacrisis en verantwoord diplomabesluit MBO

Hoe nemen we in deze tijd van de coronacrisis nog een verantwoord diplomabesluit als MBO instelling?

In deze uitzonderlijke situatie kunnen niet alle geplande examens volgens de gebruikelijke procedure of volgens het examenplan plaatsvinden. Daarbij blijft het van belang dat ook nu de civiele waarde van het diploma is geborgd. Het is de verantwoordelijkheid van het bevoegd gezag, onderwijsteams en de examencommissies om tot verantwoorde keuzes en diplomabesluiten te komen. 

In de huidige situatie kan een andere aanpak worden gevolgd volgens het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap voor studenten van wie het team verwacht dat zij vóór 31 december 2020 kunnen diplomeren. Deze studenten krijgen prioriteit. Voor hen zal de examinering en de voorbereiding hierop zoveel mogelijk doorgang vinden. Uiteraard binnen de kaders van de richtlijnen RIVM/GGD. 

Praktijkexamens 

Het mbo wordt gekenmerkt door praktijkgerichte instellingsexamens. Doordat leerbedrijven zijn gesloten, opdrachten niet uitvoerbaar zijn, is aanpassing nodig. Wanneer dit het geval is:

1. Breng als onderwijsteam in kaart welke kerntaken en werkprocessen nog niet zijn behaald.
2. Kunnen deze ontbrekende examens volgens het examenplan worden uitgevoerd?
3. Zo nee: Bekijk of de ontbrekende onderdelen met een alternatieve examenvorm afgesloten kunnen worden. Bijvoorbeeld een portfolio-examen[1], verslag of presentatie dat/die wordt afgesloten met een CGI. Neem ook representatief examineren[2] in de afwegingen mee.
4. Is dit ook niet haalbaar, dan bekijkt het onderwijsteam of voldoende formatieve bewijzen aantonen dat de student de kwalificatie-eisen op het juiste niveau beheerst. Om tot een zo betrouwbaar mogelijk beeld te komen moet sprake zijn van intersubjectiviteit: verschillende partijen leveren bewijzen aan en het besluit is niet afhankelijk van een docent of enkele docenten. Daarnaast is diversiteit in de bewijslast nodig: een mix van toetsen, stage(verslagen) etc.
5. Het onderwijsteam maakt een zorgvuldige afweging wat wel en niet wordt geëxamineerd. Mogelijk kunnen dan niet alle werkprocessen binnen een kerntaak worden geëxamineerd. Uiteindelijk moet er wel per kerntaak een betrouwbaar oordeel komen dat de student de eisen op het juiste niveau beheerst. 
   1. Het onderwijsteam voert ter verificatie van al deze bewijslast een CGI[3] uit: reflectie, verantwoording. 
   2. Het onderwijsteam verklaart dat de student over voldoende bewijzen beschikt dat hij/zij op het beginnend beroepsbekwaam niveau de werkprocessen beheerst (portfolio, leermeter, formatieve toetsen). 
   3. Het beroepenveld verklaart dat de examenkandidaat in de BPV heeft laten zien dat hij/zij de kerntaken/werkprocessen op beginnend beroepsbekwaam niveau beheerst. Hiervoor zijn er bewijzen over de inhoud van de beheersing. (De school maakt dan een eenduidig format praktijkverklaring). 
6. Is dit ook niet op een verantwoorde wijze mogelijk: besluit dan om de examinering en/of diplomering uit te stellen. In alle gevallen geldt:
   1. Onderwijsteams die een aanpassing doorvoeren, onderbouwen dit in een verantwoordingsdocument, dat vóór afname ter goedkeuring aan de examencommissie wordt voorgelegd. Hierin wordt minimaal aangegeven welke aanpassingen er zijn, op welke wijze de verschillende kwalificatie-eisen worden geëxamineerd/afgesloten en welke maatregelen zijn genomen om de kwaliteit te borgen. De examencommissie moet immers goed kunnen verantwoorden hoe zij tot een diplomabesluit is gekomen. Let op: de wettelijke beroepsvereisten blijven onverkort van kracht, tenzij door het vakdepartement anders aangegeven. 

Beoordelaars: intersubjectiviteit 

Een zo betrouwbaar mogelijke beoordeling is belangrijk. Dit kan op verschillende manieren, onder meer door het inzetten van meerdere beoordelaars. Het is nu niet altijd mogelijk om het vier- ogenprincipe vast te houden en/of onafhankelijke beoordelaars in te zetten. Denk dan aan de volgende oplossingen: 

1. Neem het examen op via geluids-/video-opname. Dit biedt de examencommissie en/of een tweede beoordelaar de mogelijkheid deze opname (later) ook te beoordelen. 
2. Vraag de beoordeling goed te onderbouwen, zodanig dat van blijkt hoe de beoordelaar is gekomen tot zijn/haar oordeel 
3. Ontwikkel procedures/protocollen om een betrouwbare beoordeling te borgen, bijvoorbeeld door meerdere examenmomenten toe te voegen. Denk daarbij ook aan een CGI, waarin de kandidaat op met name de werkprocessen die minder geëxamineerd zijn, wordt bevraagd.Doordat je een CGI via een digitale weg doet zoals Skype, Zoom, Teams is het mogelijk het CGI op te nemen. Hierdoor heeft de examencommissie de mogelijkheid om in de steekproef dit examenonderdeel ook te beoordelen. De assessoren (4-ogen principe) kunnen vanuit ‘huis/werk’ het CGI afnemen. Men dient voorafgaande aan het CGI vast te stellen of de geëxamineerde geen hulp krijgt van derde. Dit kan door de leerling de ruimte te laten zien en te controleren of er geen ander device is en vooral geen (extra) koptelefoon/oortje waarmee zaken kunnen worden voorgezegd.  

Examineren in de beroepspraktijk blijft en de 'normale' situatie al een uitdaging laat staan nu in deze tijden. Maar door inventief om te gaan met de (digitale) middelen is er veel mogelijk. 

[1] Zie voor formats/raamwerken voor het maken van een portfolio examen de Procesarchitectuur Examinering.

[2] Zie https://onderwijsenexaminering.nl/app/uploads/2018.10-Handreiking-representatief-examineren-even-spieken.pdf

[3] Het is van belang dat het CGI methodisch wordt uitgevoerd. Bijvoorbeeld volgens de STAR-methode.